در دنیای دیجیتال امروز، پورتال‌های سازمانی به عنوان بستری حیاتی برای ارتباطات داخلی و خارجی، ارائه خدمات و مدیریت محتوا و اطلاعات عمل می‌کنند. برای تضمین استفاده بهینه از این پورتال‌ها باید اصول دسترس‌پذیری (Accessibility) رعایت شود تا افراد دارای نیازهای خاص (مانند افراد دارای معلولیت‌های جسمی، حسی یا شناختی) نیز بتوانند به راحتی از آن‌ها بهره‌مند شوند. طراحی پورتال‌های سازمانی با هدف دسترس‌پذیری برای کاربران با نیازهای خاص باید با رعایت اصول و استانداردهای مشخص انجام شود؛ این گروه از کاربران برای دسترسی به خدمات دیجیتال به آیتم‌ها و امکانات خاصی نیاز دارند. در این مقاله به بررسی نکات کلیدی در طراحی این نوع از پورتال‌های سازمانی می‌پردازیم.
بایدها و نبایدهای طراحی پرتال سازمانی برای افراد توان‌خواه
- استفاده از استانداردهای جهانی دسترس‌پذیری: برای طراحی باید از استانداردهای بین‌المللی مانند WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) استفاده شود؛ این استانداردها شامل سطح‌های A، AA و AAA هستند و بهترین شیوه‌ها را برای دسترس‌پذیری توضیح می‌دهند که شامل مواردی مانند وضوح متن، پیمایش ساده و خوانایی می‌باشد.
- رنگ و کنتراست مناسب: استفاده از کنتراست بالا میان متن و پس‌زمینه، اجتناب از ترکیب رنگ‌هایی که برای افراد دارای کوررنگی مشکل‌ساز هستند (مانند: قرمز و سبز)، ارائه حالت تاریک و روشن برای دسترسی بهتر.
- عدم استفاده از عناصر چشمک‌زن یا متحرک سریع: در طراحی باید از محتوای چشمک‌زن یا متحرک سریع اجتناب نمود؛ زیرا ممکن است باعث تشدید مشکلاتی مانند حملات صرع در افراد داری این نوع عارضه شوند.
- ساده‌سازی رابط کاربری: خودداری از طراحی‌های پیچیده که می‌تواند باعث سردرگمی کاربران شود، استفاده از منوهای ساده و قابل دسترس.
- تایپوگرافی و فونت: انتخاب فونت‌های خوانا و قابل تغییر توسط کاربر، امکان بزرگ‌نمایی متن بدون کاهش کیفیت طراحی، رعایت فاصله کافی بین خطوط و پاراگراف‌ها برای کاهش فشار خواندن.
- ناوبری ساده و کاربرپسند: ایجاد ساختار منطقی و قابل پیش‌بینی برای دسترسی آسان به بخش‌های مختلف، استفاده از مسیرهای راهنما (Breadcrumbs) برای کمک به کاربران در پیدا کردن موقعیت خود در سایت و اطمینان از عملکرد صحیح با صفحه کلید (برای کاربران با محدودیت‌های حرکتی).
- پشتیبانی از ابزارهای کمکی: سازگاری کامل با صفحه‌خوان‌ها (Screen Readers) برای کاربران نابینا یا کم‌بینا، استفاده از تگ‌های ARIA برای توضیح دقیق اجزای رابط کاربری و ارائه توضیحات متنی (Alt Text) برای تصاویر و محتواهای گرافیکی.
- زمان و محدودیت‌های زمانی: حذف محدودیت‌های زمانی در فرم‌ها یا عملیات‌های حساس و ارائه امکان تمدید زمان به کاربران.
- آزمایش با کاربران هدف: انجام تست‌های دسترس‌پذیری با مشارکت کاربران دارای نیازهای خاص، استفاده از ابزارهای تست مانند WAVE، axe و Lighthouse برای شناسایی مشکلات احتمالی.
- دسترسی‌پذیری در دستگاه‌های مختلف: طراحی واکنش‌گرا (Responsive) برای دسترسی به پرتال از طریق موبایل، تبلت و دسکتاپ، تضمین عملکرد صحیح در مرورگرها و سیستم‌عامل‌های مختلف.
- پشتیبانی از صفحه‌خوان‌ها: استفاده از کدهای HTML مناسب و aria-labels برای توضیح محتوای صفحات، تا کاربران نابینا بتوانند با صفحه‌خوان‌ها ارتباط برقرار کنند.
- ورودی‌های جایگزین: امکان استفاده از صفحه کلید به‌جای موس برای ناوبری، طراحی دکمه‌ها و لینک‌های بزرگ و قابل کلیک برای کاربران با محدودیت حرکتی.
- فرم‌ها و ابزارهای تعاملی دسترس‌پذیر: استفاده از فرم‌های دارای توضیحات شفاف و برچسب‌های مناسب، افزودن پیام‌های خطای واضح که نحوه اصلاح مشکل را توضیح دهند و اطمینان از قابلیت استفاده از فرم‌ها با صفحه کلید.
- پشتیبانی چندزبانه و ترجمه قابل دسترس: پورتال‌های سازمانی معمولاً برای کاربران با زبان‌های مختلف طراحی می‌شوند، لذا ارائه ترجمه‌هایی ساده و روان همراه با پشتیبانی از زبان‌های راست‌چین (مانند زبان فارسی) ضروریست.
- انعطاف‌پذیری در طراحی: امکان تغییر تنظیمات ظاهری (مانند رنگ، فونت و اندازه متن) برای تطبیق با نیازهای کاربران و ارائه حالت‌های مختلف دسترسی مانند حالت کم‌بینا، ناشنوا یا حالت کاربر با محدودیت حرکتی.
- محتوای چندرسانه‌ای دسترس‌پذیر: افزودن زیرنویس به ویدئوها برای کاربران ناشنوا یا کم‌شنوا، ارائه نسخه‌های متنی برای فایل‌های صوتی و ویدیویی و استفاده از کنترل‌های ساده برای پخش و توقف محتوای چندرسانه‌ای.
جمع‌بندی
طراحی پورتال سازمانی برای کاربران با نیازهای خاص، فراتر از رعایت اصول یک طراحی خوب است؛ دسترس‌پذیر کردن این پورتال‌ها، نیازمند درک دقیق از نیاز کاربران مختلف و ایجاد تجربه‌ای کاربرپسند می‌باشد؛ این امر به معنای تعهد به برابری دیجیتال و اطمینان از دسترسی همه افراد به خدمات و اطلاعات سازمان‌ها است. آمارهای رسمی ارائه شده نشان می‌دهد که حدود ۱۵ درصد از جمعیت کل کشور ایران را معلولان تشکیل می‌دهند. این جمعیت متشکل است از افراد دارای معلولیت‌های جسمی، حرکتی، نابینایان، ناشنوایان و دیگر انواع معلولیت‌هاست. کم‌توجهی به اصول طراحی پرتال‌ها و وب‌سایت‌ها برای افراد با نیازهای خاص، در واقع دسترسی این بخش قابل توجه از جامعه را به این امکانات مهم از بین می‌برد. البته، این امر الزاما ناشی از تعمد نبوده بلکه از عدم آگاهی نسبت به این موضوع و کم یا محدود بودن تیم‌های حرفه‌ای طراحی و پیاده‌سازی پورتال‌ها با ویژگی‌های ذکر شده است که خوشبختانه در سال‌های اخیر با روی کارآمدن مجموعه‌های دانش بنیان تا حد زیادی این مسئله حل شده است.
شرکت دانش بنیان معماران عصر ارتباط با داشتن تیمی متشکل از متخصصین نرم‌افزار، فن‌آوری اطلاعات و کارشناسان مجرب یکی از بهترین و حرفه‌ای ترین مجموعه‌ها در طراحی و پیاده‌سازی پرتال‌های سازمانی و وب‌‌سایت‌هاست، این مجموعه با رعایت اصول‌ها و قواعد ذکر شده، زیر نظر افراد متخصص می‌توانند یک پرتال سازمانی و دانشگاهی فراگیر و مناسب برای کاربران با نیازهای خاص با افزونه‌های ویژه ایجاد کنند. در دنیای دیجیتال امروز، طراحی وب‌سایت‌ها و پورتال‌ها باید به گونه‌ای انجام شود که تمامی کاربران، از جمله افرادی که دارای مشکلات خاص هستند، بتوانند به راحتی از خدمات آنلاین استفاده کنند. با طراحی درست پرتال، کارکنان با نیازهای ویژه می‌توانند به راحتی از ابزارها و منابع موجود استفاده کنند که باعث تجربه کاربری بهتر و ایجاد ارتباط مؤثرتر با مشتریان و ذی‌نفعان سازمان‌ها می‌شود.
